Thánh Gioan Đoàn Viết Đạt - Linh mục (1765 - 1798) - Các Thánh Tử Vì Đạo tại Việt Nam

Thánh Gioan Đoàn Viết Đạt sinh ngày 17 tháng 6 năm 1765 tại xứ Đồng Chuối, huyện Bình Lục, tỉnh Hà Nam. Mặc dù mồ côi cha từ nhỏ, ngài vẫn ước muốn dâng hiến đời mình cho Chúa. Cuối cùng, vào năm 1783 lúc 18 tuổi, mẹ ngài đồng ý đưa vào nhà xứ Đồng Chuối để xin cha Giuse Loan nhận vào ở nhà xứ. Năm 1783, khi ngài 18 tuổi, cha Loan cho vào chủng viện học tiếng Latin. Sau khi học xong chủng viện, ngài được thụ phong phó tế và đi giúp các xứ. Đến tháng 2 năm 1798, ngài được thụ phong linh mục ở tuổi 33. Đức Giám mục sai cha Đạt đi giúp xứ Hảo Nho.

Khi đến giúp xứ Hảo Nho, ngài hết lòng chăm sóc và thương yêu giáo dân nên rất được mọi người yêu mến. Cha Chính, thừa sai bấy giờ, làm chứng rằng: "Linh mục Đạt có đức nghèo khó, vâng lời và siêng năng đọc sách, chăm chỉ làm việc mục vụ. Dù thường xuyên ốm đau nhưng không bao giờ than van hay phàn nàn điều gì, nên được Đức Giám mục và các linh mục khác rất quý mến. Khi giảng dạy, ngài có lòng nhiệt thành khiến những người có tội cảm thấy day dứt và muốn ăn năn sám hối".

Tháng 7 năm 1798, vua Tây Sơn ra sắc lệnh cấm đạo nghiêm ngặt hơn các đợt trước. Các quan sai lính đi bắt bớ linh mục, giáo dân và phá hủy các nhà thờ. Giáo dân Hảo Nho đưa cha Đạt lên trốn trên núi. Khi tình hình yên ổn trở lại, ban đêm ngài xuống nhà ông trùm Mai Lễ để dâng lễ. Đến canh năm, vừa dâng xong lễ thì mấy tên lính ập vào bắt quả tang. Ông trùm Mai Lễ phải thú nhận có mời linh mục đến. Lúc đó, cha Đạt đang trốn trong nhà nhưng không chịu trốn thoát dù giáo dân khuyên can. Ngài nói: "Nếu cha trốn thì cả làng sẽ gặp rắc rối". Ngài tự nguyện ra đầu hàng.

Lính bắt ngài cùng với thầy phó tế Tâm và 3 giáo dân là ông trùm Mai Lễ, ông Danh và ông Việt. Vào ngày 14 tháng 7 năm ấy, người chỉ huy đội bắt người tên Nam Cưỡng. Dù có người tìm cách giải cứu song ngài cự tuyệt. Suốt hơn 3 tháng bị giam giữ cho đến ngày xử, ngài luôn tỏ ra vui vẻ, hiền lành với mọi người.

Có rất đông giáo dân đến thăm viếng. Dù ai đến thế nào ngài cũng tiếp đãi ân cần, an ủi khuyên nhủ để họ vững vàng trong đức tin. Ngài thường xuyên nhắc nhở: "Chịu khó khăn và chết vì đạo là một ân huệ lớn lao mà trên khắp thế giới qua các thời đại đã có rất nhiều người được ban cho. Trong nước ta còn ít người như vậy".

Khi đưa ra pháp trường, các quan ép ngài bước qua Thánh giá để được tha. Nhưng ngài từ chối cương quyết. Thấy ngài kiên định, họ ra lệnh kéo ép ngài nhưng ngài cứ nằm sấp xuống đất để tỏ lòng tôn kính trước Thánh giá.

Biết án tử đã gần, các linh mục sắp xếp cho cha Giuse Huấn vào thăm và giải tội cho ngài. Đến chiều ngày 19 tháng 9, ngài cầu xin quan đối đãi nhân đạo với những tù nhân đồng đạo. Ngày 28 tháng 10 năm 1798, sau khi đọc kinh và hướng về nhà thờ Trinh Hà, ngài bị hành quyết tử hình tại pháp trường Chợ Rạ, thọ 33 tuổi chỉ sau gần 1 năm linh mục. Giáo dân đưa thánh thể về an táng ở bến Phúc Nhạc rồi sau đó cất giữ kín đáo trong nhà riêng để được bảo quản tốt hơn.

Ngài là vị tử đạo thứ 2 cho đức tin Công giáo, sau Linh mục Thánh Emmanuel Nguyễn Văn Triệu (tử đạo ngày 17 tháng 9 năm 1798).

Ngày 27 tháng 5 năm 1900, ngài được phong Chân phước và ngày 19 tháng 6 năm 1988 được phong Thánh.