Thánh Augustine Schoeffer Đông (1822-1851) - Các Thánh Tử Vì Đạo tại Việt Nam

Augustinô Đông, sinh ngày 22 tháng 11 năm 1822 tại Mittelbronn, Pháp, từ nhỏ đã có đạo đức, chăm học, siêng năng cầu nguyện và có ý hướng đi tu. Cha xứ đỡ đầu và đưa vào chủng viện giáo phận Nancy. Trong chủng viện, ngài tuân giữ kỷ luật, vâng lời bề trên, hoà thuận với bạn bè và học hành xuất sắc, được mọi người yêu mến. Đức Lêo XIII suy tôn ngài lên bậc chân phước 27/05/1900 và Đức Gioan Phaolô II suy tôn lên bậc Hiển thánh 19/06/1988. Lễ kính ngài vào ngày 1 tháng 5.

Thánh Augustinô Đông, một thừa sai nhiệt thành, luôn khao khát loan báo Tin Mừng cho người Việt. Sau khi học triết học và năm thứ nhất thần học, ngài cảm nhận được ơn gọi đi truyền giáo. Tuy nhiên, cha mẹ ngài kịch liệt phản đối vì thời gian đó, công cuộc truyền giáo ở Đông Nam Á vô cùng gian nan, nguy hiểm. Ngài đắn đo nhiều nhưng vẫn quyết tâm vâng lời Chúa, gia nhập hội Thừa Sai Paris.

Trong thư cho một người bạn, ngài bày tỏ nỗi vất vả của sứ mệnh truyền giáo: Than ôi, để theo chân Chúa Giêsu vất vả quá, vướng đường nọ mắc đường kia. Muốn đi truyền giáo, phải bỏ lại tất cả, phải vượt qua bao nhiêu gian nan, thử thách, có thể phải chịu tù đày, chết chóc... Tuy nhiên, ngài cũng khẳng định quyết tâm: Phải vâng lời Thiên Chúa hơn vâng lời người ta.

09/10/1846, Augustinô Đông gia nhập hội Thừa Sai Paris. 29/05/1847, ông được thụ phong linh mục và được sai đi truyền giáo tại giáo phận Tây Đàng Ngoài. Khi rời đất Pháp, ông đã nói: Tôi biết mình có thể bị chém đầu, nhưng tôi tin rằng người tội lỗi như tôi không đáng được ơn ấy.

Đức cha Retordd Liêu vui mừng đón tiếp giữ ông lại trụ sở học tiếng và phong tục Việt Nam. Sau đó, ông được tháp tùng trong các cuộc kinh lý để hiểu rõ tình hình hơn. Ông được cử lên coi xứ Đoài. Trong nhiệm sở mới ông Đông tích cực làm việc mục vụ và truyền giáo, số người trở lại ngày càng nhiều. Khi vua Tự Đức ra chiếu chỉ cấm đạo năm 1848, ông nói: “Kỳ này trong chúng tôi thế nào cũng có kẻ bị chém, chớ gì người đó là tôi.” Thế nhưng ông vẫn an toàn làm việc trong ba năm.

Ðức Cha Retord (Liêu) viết về cha như sau: "Tôi không được biết thuở thiếu thời của Cha Schoffler, nhưng tôi xét cách ngài sống các nhân đức thì quyết đoán rằng ở Pháp, cậu đã có đời sống gương mẫu cũng như bây giờ là một tông đồ nhiệt thành ở Bắc Việt. Ngài đến Bắc Việt năm 1848. Từ khi đó cho đến khi bị bắt, có ba việc ngài chuyên cần thi hành là: học tiếng Việt, làm việc mục vụ và chịu các bệnh tật. Ngài học tiếng Việt siêng năng đến nỗi sau năm sáu tháng đã có thể giải tội và khuyên bảo giáo dân.... Về việc tông đồ, tôi đã mang cha đi theo trong suốt một năm kinh lý và ban bí tích cho các họ đạo. Một linh mục thừa sai mới sang chưa có kinh nghiệm thì việc quan trọng nhất là phải làm quen với lối giao dịch với các linh mục bản xứ và giáo dân, đồng thời thích ứng với phương pháp truyền giáo và hòa hợp với các vị đàn anh đi trước. Sau một năm theo tôi làm phúc tại Kẻ Bàng 1849, khoảng tháng 10 tôi chỉ cho cha Schoeffler coi xứ Ðoài. Xứ này gồm khoảng mười sáu ngàn giáo dân rải rác trong bốn xứ đạo trên miền núi rừng."

Cha Schoeffler là một người nhiệt thành trong việc truyền giáo. Trong một năm, ngài đã rửa tội cho 200 trẻ ngoại đạo, 41 trẻ con nhà có đạo và 23 người lớn, không kể đến việc giải tội và xức dầu.

Năm 1850, cha Schoeffler bị sốt rét rừng khi đến mở tuần đại phúc cho xứ Bầu Nọ. Năm 1851, Ðức Cha Retord công bố năm thánh và cha Schoeffler muốn sang xứ Yên Tập để mở năm thánh cho giáo dân tại đây. Trong dịp này, có một người ngoại đạo tên là Khanh đi tố cáo với quan tổng là có cố đạo ở làng Bầu Nọ. Quan cho quân mai phục các nẻo đường. Hôm ấy ngày 1-3-1851, thay vì đi ban đêm, cha Phượng và hai chú học trò đi trước nếu có chuyện gì thì báo động. Cha Phượng và hai chú đi vào buổi chiều đến giữa rừng thì bị bắt. Cha Schoeffler và một thầy giáo đi sau không thấy tin báo gì thì cứ vui vẻ đi về hướng Yên Tập. Khi được tin có người rình để bắt thì cha và thầy giáo lẻn vào bụi rậm nhưng ngay lúc ấy quan quân đến vây bắt cha và thầy giáo. Quan bảo lính đánh cha song cha thưa lại: “Việc gì mà phải đánh, đừng có lo, tôi không có trốn đâu”.

Quan tổng không muốn giải nộp các ngài vội vì có ý đòi tiền giáo dân. Nếu có 100 nén bạc sẽ tha. Mặc dù ngài thưa rằng không thể liệu được bằng ấy tiền, nhưng vì quan thúc ép nên ngài nghĩ ra được một mưu: “Nếu ông nhất định muốn lấy tiền thì hãy tha bấy nhiêu người giúp tôi đây đi vì chỉ có họ biết chỗ để tiền bạc”

Sau khi quan tha cho Cha Phượng, thầy giáo và hai chú học trò, ông rất mừng rỡ vì không còn ai phải khốn vì ông nữa. Ông giục quan tổng hãy giải về tỉnh Sơn Tây cho mau. Cha Phượng thành thật đi về làng kêu gọi giáo dân đóng góp, nhưng lúc ấy có tin nhắn quan tổng muốn bắt cha lại nên ông lại phải trốn đi. Như thế không có ai hay làng nào bị liên lụy.

Ngày hôm sau, quan huyện Nho Lâm giải Cha Schoeffler về tỉnh, giam tạm tại nhà cách dinh quan án. Ngày hôm sau, ba quan lớn cho đem thừa sai ra trước công đường để tra hỏi. Cha Schoeffler khai rằng ngài tên là Augutinh, người Pháp, sinh tại tỉnh Nancy, là đạo trưởng Công Giáo, 29 tuổi. Ngài đến đây để giảng đạo cứu rỗi và chỉ chuyên tâm giảng đạo thật. Ngài biết đạo bị cấm tại nước này và các đạo trưởng phải xử tử, nhưng chính vì vậy mà ngài càng muốn đến nước này hơn là các nước khác. Từ khi đến đây, ngài đã đi nhiều tỉnh, ở nhiều nhà, nhưng không nhớ tên và cũng không khai ra với quan.

Ngày hôm sau, các quan lại tiếp tục cho điệu Cha Schoeffler ra hỏi han. Cha vẫn trả lời y hệt như hôm trước. Hôm ấy là ngày 5 tháng 3 năm 1838, quan tổng đốc Ngụy Khắc Trần viết bản án trình về triều đình. Bản án có phần chi tiết hoang đường. Nội dung tờ trình như sau: "Sau khi tham khảo ý với hai quan bộ và quan án sát, sau đây là lời xét đoán của chúng tôi: ‘Tên Aodutinh là một người Tây đã cả gan đến trong nước mặc dù đã có lệnh cấm, hắn rảo qua và dừng lại ở nhiều nơi trong nước để rao giảng đạo, dụ dỗ và lừa dối dân chúng. Hắn đã công khai thú nhận các việc làm. Cần phải áp dụng cho hắn các luật trong sắc lệnh của hoàng thượng. Vậy tên Aodutinh phải xử chém và đầu ném xuống biển hay sông để răn dậy dân chúng. Còn về những người đã theo hắn và cho hắn trú ngụ, hắn thương họ đến nỗi nhất định không bao giờ cung khai ra mặc dù chúng tôi đã tìm mọi cách hỏi han nó. Người có công bắt được hắn cũng không cho biết thêm gì được về vấn đề này. Nếu cứ thúc ép để điều tra cho biết thì có vô số người phải khốn khổ. Vì thế chúng tôi xét theo lời chỉ dậy mật không điều tra thêm nữa. Về phần lý trưởng và những người có công bắt đạo trưởng, chúng tôi đã trọng thưởng để khuyến khích là ba trăm lạng bạc theo như sắc lệnh của vua. Quan lãnh binh đã đem quân đi bắt cũng đáng khen thưởng. Chúng tôi chờ mong lệnh của hoàng thượng và hứa sẽ làm theo. Còn về các đồ đạo tịch thu được chúng tôi xin được lệnh đốt đi. Trên đây là cuộc điều tra chúng tôi đã làm về vụ này và bản án chúng tôi xét xử. Với lòng khiêm phục chúng tôi xin tường trình lên hoàng thượng và cúi đầu chờ thánh chỉ. Tự Ðức năm thứ tư, ngày 5 tháng Hai âm lịch’".

Sau khi bị kết án, Cha Schoeffler bị giam chung với các tù nhân khác. Ngài chỉ bị mang gông và cùm, nhưng phải chịu đựng những lời bẩn thỉu của những tên trộm cướp và những hành hạ của lính canh. Đức Cha Retord sai một thầy mang tiền đút lót lính để họ không làm khổ ngài, và gửi thư an ủi. Vì lính canh chừng nghiêm ngặt nên cha chỉ có thể đọc thư mà không thể trả lời. Vì có lệnh quan lớn cấm không để một thường dân nào được đến gần, nên có một người tân tòng lén nấu cơm cho cha, và một thầy giảng trá hình làm lính để thăm cha được hai ba lần, nhưng chỉ có thể nhìn nhau. Một linh mục may mắn được đến gần để giải tội cho cha.

Trong tù, Cha Schoeffler vẫn giảng đạo cho các bạn tù, trong đó có người lính Chi. Cha nói với Chi rằng nếu muốn hạnh phúc thật thì hãy tìm nơi có đạo mà tin theo đạo. Cha cũng luôn tỏ ra vui vẻ, ngay cả khi phải bị giải về Huế. Sau khi Cha bị xử, người lính Chi lập gia đình và theo đạo Công Giáo.

Ngày 11-4 lời phê án của triều đình về tới tỉnh. Lời phê án viết như sau: "Chúng tôi đọc tờ trình báo về việc bắt được đạo trưởng Tây tại tỉnh Sơn Tây. Chúng tôi, các quan có nhiệm vụ xét lại, gửi bản ý kiến của chúng tôi đến bản quan trên để cùng với sự đồng ý của quan bộ và quan án sát thi hành lệnh của chúng tôi. Luật của nhà nước được công bố để dậy dỗ dân chúng cho biết úy sợ, đã nghiêm cấm đạo Gia Tô rất ngặt, dầu vậy tên Aodutinh, đạo trưởng đạo này đã dám xâm nhập lén lút trong nước của chúng ta để rao giảng đạo và dụ dỗ lường gạt dân chúng. Bị bắt rồi hắn đã thú nhận tất cả. Vậy tên Aodutinh phải chém đầu ngoài bãi và ném đầu xuống dòng sông để tận diệt những kẻ xấụ Những điều khác hãy theo những điều chúng tôi đã định trước".

Khi nhận lệnh trung ương, quan phải thi hành ngay. Tuy nhiên, quan lớn đã tháo gông, lấy xích cột vào chân, và đưa về nhà thay vì thực hiện lệnh. Trước đó, quan đã dùng lạng bạc của cha để chuẩn bị một bữa cỗ. Quan đội kể chuyện hỏi han và kính trọng vị thừa sai. Theo chứng từ và phúc trình, quan lớn Ngụy Khắc Tuần đã tổ chức cuộc tảo thanh, nhưng mục đích không phải tấn công một nơi nào, mà là để áp giải anh hùng tử đạo, Cha Ðông, đến pháp trường. Hành động này là để tránh sự phản kháng từ giáo dân. Ðám lính gồm 100 người chia thành hai hàng, Cha Schoeffler đi ở giữa có 8 tên lính cầm giáo hộ tống, đàng trước có một tên lính cầm thẻ ghi bản án, đi sau là hai quan lớn cỡi voi. Vị anh hùng tử đạo khi biết đã đến giờ ra pháp trường liền vất bỏ đôi dép để đi chân không cho dễ dàng và mau chóng, biểu lộ nét mặt vui mừng hớn hở. Cha ngẩng cao đầu, giơ cao xích và miệng đọc những lời kinh thật sốt sắng. Một đám đông vô số theo sau đi ra pháp trường ngoài thành quen gọi là Năm Mẫu, họ như bị thôi miên trước sự anh hùng của đạo trưởng. Họ nói: "Thật là anh hùng, người đi chịu chết dường như đi dự đại lễ. Can đảm chừng nào, không có dấu sợ hãi. Ồ đẹp làm sao, hiền hậu làm sao! Tại sao hoàng đế lại chém đầu những người như thế?" Trong đám đông cũng có kẻ xấu miệng nói lời xúc phạm đến đạo.

Vị anh hùng tử đạo đến nơi xử, quỳ gối cầu nguyện, hôn thánh giá ba lần. Ngài cởi áo, trần cổ sẵn sàng chịu chết. Lý hình trói hai tay ngài ra sau lưng và buộc vào cọc. Vị anh hùng giục lý hình chém. Quan ra lệnh sau ba tiếng chiêng mới được chém. Ba hàng lính đứng chung quanh, tay cầm gươm, súng, giáo. Tiếng chiêng thứ ba vừa dứt, lý hình chém một nhát nhưng không đứt cổ, phải cứa thêm cho đứt hẳn. Chỉ có người không Công Giáo ở Sơn Tây chứng kiến vụ hành quyết, giáo dân thì không được tin kịp.

Sau khi đầu vị anh hùng tử đạo rơi, đám người xô đổ, thấm máu không chạy trốn như bình thường khi một tử tù bị hành quyết. Dân chúng tin rằng ông không phải tên tội phạm mà là một anh hùng, một thánh nhân mang lại hạnh phúc. Họ chia nhau di tích và xiềng xích, một sĩ quan mang theo áo lụa mới để thấm máu vị anh hùng, bị đánh vì hành động đó. Lý hình cầm đầu mang đi vùi xác xuống sông, khiến giáo dân tìm kiếm không thấy vì lương dân đã lấy trước để đợi chuộc lớn. Thân thể anh hùng sau đó được bỏ vào quan tài, nhưng đêm thứ hai, giáo dân lấy trộm xác để chôn trong nhà một lý trưởng Công Giáo, Lý Ngọc, tại Bạch Lộc.