Thánh Antôn Nguyễn Ðích (1769-1838) - Các Thánh Tử Vì Đạo tại Việt Nam

Thánh Antôn Nguyễn Đích, một mẫu gương đức tin và lòng can đảm, sinh năm 1769 tại Chi Long, Nam Định. Ông dùng gia sản của mình để giúp đỡ công việc truyền giáo của Hội Thừa Sai Balê. Khi bị bắt vì che dấu các linh mục, ông vẫn kiên trung với đức tin và bị xử trảm vào ngày 12/8/1838. Ông được Đức Giáo Hoàng Lêo XIII suy tôn Chân Phước 27/05/1900 và Đức Gioan Phaolô II suy tôn Hiển Thánh 19/06/1988.

Gia trưởng một gia đình tử đạo

Thánh Antôn Nguyễn Đích là một mẫu gương sáng ngời cho những người gia trưởng trong việc giáo dục hướng dẫn đức tin cho con cái. Ông đã truyền cho các con của mình một đức tin vững vàng, khiến họ sẵn sàng hy sinh mạng sống vì Chúa Kitô.

Hai trong số các con của ông, ông Lý Thi và ông phó Nhâm, cũng đã tử đạo vì đức tin. Ông Lý Thi bị xử giảo năm 1858, còn ông phó Nhâm bị đầy lên Cao Bằng và qua đời tại đó.

Thánh nhân đã giáo dục con cái bằng chính đời sống chứng tá đức tin của mình. Lời nói của ngài chỉ là một phần, nhưng chính những việc làm, những hành động của ngài đã là bài học quý giá nhất cho con cái.

Lý lịch Thánh Antôn Nguyễn Đích

Thánh Antôn Nguyễn Đích sinh năm 1769 tại làng Chi Long, huyện Nam Sang, tỉnh Nam Định. Cha ông là người có lòng đạo đức, nên đã dời nhà đến làng Kẻ Vĩnh (Vĩnh Trị) để tiện cho việc sinh hoạt tôn giáo. Ông Đích lớn lên và trưởng thành tại đây.

Cô Maria Mến (Miều), góa phụ của thánh Micae Nguyễn Huy Mỹ, trong lời cung khai trước tòa điều tra phong Chân Phước, đã cung cấp cho chúng ta những thông tin quý giá về lý lịch của thánh Antôn Nguyễn Đích: "Hồi đó bố tôi tên là Khiêm, khi sinh con đầu lòng đặt tên là Hiếu, người ta gọi bố tôi là Hiếu, đến khi sinh người con thứ hai đặt tên là Đích, bố tôi lại mang tên là Đích và giữ tên đó mãi... Gia đình chúng tôi làm nghề nông rất cần cù, nhưng không vì thế mà sao lãng việc đạo đức, trái lại vẫn siêng năng xưng tội, rước lễ. Bố tôi luôn quan tâm đến đời sống đạo đức của mười người con và của những gia nhân giúp việc. Mỗi ngày, ông chỉ định một hay hai người coi nhà, còn những người khác đi lễ. Tôi thấy bố tôi làm tròn các nghĩa vụ trong đạo. Ngài rất chăm sóc việc giáo dục con cái, mời thày đồ đến nhà dạy chữ Nho cho con trai, từ chối gả con gái cho những thanh niên gia đình giàu có mà không giữ đạo sốt sắng…".

Bốn vị tử đạo trong một gia đình, là minh chứng hùng hồn cho sức mạnh của nền giáo dục đạo đức.

Một lòng vì Giáo Hội

Ông Trùm Đích, người đặc biệt quan tâm đến tương lai của Giáo Hội, rất yêu quý các giáo sĩ và chủng sinh. Ông quảng đại tiếp đón và giúp đỡ họ về vật chất. Khi chủng viện Kẻ Vĩnh bị nạn dịch tả, nhiều chủng sinh ly trần. Các bề trên quyết định phân tán các chú. Ông trùm Đích tình nguyện nhận một số chủng sinh về nhà mình, vừa nuôi dưỡng, vừa săn sóc chữa bệnh cho đến khi họ hoàn toàn bình phục. Ông không nề hà lao nhọc, tốn phí.

Đức bác ái của ông thể hiện qua lòng thương người nghèo, không phân biệt lương giáo, và việc thường xuyên thăm viếng an ủi những người mắc bệnh phong cùi. Chính vì thế, dù ông không giữ chức vụ "Trùm", nhưng người dân vẫn kính trọng và gọi ông như vậy.

Trong thời kỳ cấm đạo ngặt nghèo, ông đã cho trú ẩn và nuôi dưỡng một lớp chủng viện trong hai năm tại nhà mình. Đức cha Havard Du, Giám mục giáo phận, cũng đã từng trú ẩn tại nhà ông.

Vị gia trưởng đáng kính

Quan Tổng đốc Trịnh Quang Khanh dùng mọi cách, từ thuyết phục đến tra tấn, để bắt ông trùm Đích bỏ đạo. Quan nói: Ông đã già, con cháu trưởng thành, nhà cửa phong lưu, hãy bỏ đạo để vui hưởng tuổi già với đàn con cháu. Ông Đích trả lời với giọng vững vàng: Con cháu tôi đã được lo liệu, tôi có bổn phận tôn thờ Thiên Chúa. Quan có tha hay kết tội tôi cũng được, nhưng đừng bắt tôi bỏ đạo.

Quan truyền khiêng ông trùm Đích qua Thánh Giá, nhưng ông co hai chân lên, khiến quan tức giận và truyền đánh đòn ông. Do phải mang gông xiềng, bị tra tấn, lại thêm tuổi già sức yếu, ông tưởng mình không thể chịu nổi gian truân thử thách đến cùng. Tuy nhiên, nhờ ơn Chúa giúp, sự khuyên nhủ của cha Năm, lời khích lệ của các bạn tù, và nhất là tấm lòng hy sinh cao cả của con rể Micae Lý Mỹ, ông đã kiên trung đến ngày tử đạo. Ông Lý Mỹ đã chịu đòn thay cho nhạc phụ ba lần, khiến ông trùm Đích được mang gông nhẹ hơn.

Trong tù, ông trùm Đích ít phải chịu cực hình thân thể, nhưng ông vẫn gia tăng công nghiệp bề trong bằng việc bác ái và đạo đức. Ông chia sẻ thực phẩm, tiền bạc cho các bạn tù ngoại giáo, và chuyên chú đọc kinh cầu nguyện, xưng tội rước lễ sốt sắng ngay trong nhà giam.

Thấy không thể khuyên dụ ông trùm Đích bỏ đạo, quan làm sới tâu về kinh. Đây là nội dung sớ tâu luận tội:

"Tên Đích tin theo và thực hành tà đạo, dù đã bị cấm. Đã không nộp đạo trưởng Mai Năm cho quan, alị còn chứa chấp, không nghe lời khuyên cáo dạy bảo, nhất là không chịu quá khóa, thật là người cố chấp, bất tuân luật nước. Chúng thần đã nhiều lần truyền buộc y quá khóa trước công đường, nhưng y trả lời : ‘Tôi giữ đạo từ nhỏ, tôi sẵn sáng thà chết chẳng thà bỏ đạo’. Vậy xin luận xử trảm quyết làm gương cho kẻ khác".

Ngày 12 tháng 8 năm 1838, bản án tử hình của ông trùm Antôn Nguyễn Đích, linh mục Giacôbê Đỗ Mai Năm và người con rể Micae Nguyễn Huy Mỹ được vua Minh Mạng phê chuẩn. Ba người bị giải ra pháp trường Bảy Mẫu, Nam Định. Linh mục Mai Năm bị hành quyết trước, tiếp đến là ông trùm Nguyễn Đích, rồi đến ông Mỹ.

Đêm hôm đó, thi hài ông Antôn Nguyễn Đích, 69 tuổi thọ, được rước về làng Kẻ Vĩnh trong không khí trang nghiêm, xúc động. Dân làng tổ chức lễ qui lăng trọng thể, an táng ông trước nhà, nơi ông đã để lại bao gương sáng của một chức sắc và một gia trưởng đáng kính.

Ngày 27 tháng 5 năm 1900, Đức Giáo Hoàng Lêo XIII suy tôn linh mục Mai Năm, ông Lý Mỹ và ông trùm Antôn Nguyễn Đích lên bậc Chân Phước. Ngày 19 tháng 6 năm 1988, Đức Giáo Hoàng Gioan Phaolô II suy tôn các ngài lên bậc Hiển thánh.