Thánh Antôn Nguyễn Hữu Quỳnh (Năm) (1768-1840) - Các Thánh Tử Vì Đạo tại Việt Nam

Antôn Nguyễn Hữu Quỳnh (Năm), một y sĩ và thầy giảng Công giáo, sinh năm 1768 tại Mỹ Hương, Quảng Bình. Năm 1838, ông bị bắt vì theo Hội Thừa Sai Balê. Trong hai năm tù, ông chăm lo cho các tù nhân và chịu đựng nhiều cuộc tra tấn. Ngày 10 tháng 7 năm 1840, ông bị xử giảo (thắt cổ) chết. Ngày 27/05/1900, Đức Lêo XIII suy tôn ông lên bậc chân phước. Ngày 19/06/1988, Đức Gioan Phaolô II suy tôn ông lên bậc hiển thánh. Ngày lễ kính ông là ngày 10 tháng 7.

Vay mượn để giúp người

Antôn Nguyễn Hữu Quỳnh, một quan vệ uý, ông lang, và ông trùm giàu có, đã dành trọn cuộc đời 72 năm của mình để phục vụ con người và Thiên Chúa. Ông luôn sẵn sàng giúp đỡ người nghèo, bệnh tật, và bị áp bức, dù phải chịu đựng nhiều khó khăn, thử thách. Câu nói "Nếu bà và các con không cho tôi lấy của nhà giúp người, tôi sẽ đi vay mượn hoặc làm thuê, kiếm tiền giúp họ" là một minh chứng rõ ràng cho tinh thần phục vụ của ông. Câu nói đó thể hiện sự cương quyết, quyết tâm của ông trong việc giúp đỡ người khác, dù phải hi sinh cả bản thân mình. Cuộc đời của Antôn Nguyễn Hữu Quỳnh là một tấm gương sáng về lòng nhân ái, vị tha, và đức tin kiên trung. Ông đã để lại cho chúng ta một di sản quý báu, đó là tinh thần phục vụ con người và Thiên Chúa.

Antôn Nguyễn Hữu Quỳnh (Năm Quỳnh), con thứ năm của quan võ Antôn Nguyễn Hữu Hiệp và bà Mađalêna Lộc, sinh năm 1768 tại làng Mỹ Hương, huyện Lệ Thủy, tỉnh Quảng Bình. Theo gia phả, ông là cháu 15 đời của đệ nhất công thần Nguyễn Trãi.

Thời niên thiếu, ông xin làm đệ tử Đức Cha Labartette Bình để học làm linh mục, nhưng vì hai người anh trai cũng xin đi tu nên gia đình gọi ông về để nối dõi tông đường. Năm 1800, ông gia nhập đội quân của Nguyễn Ánh, góp phần chiến thắng quân Cảnh Thịnh và được thăng chức Vệ Uý. Sau khi đất nước thống nhất, ông thấy đời quân ngũ không thích hợp nên xin giải ngũ. Trở về quê nhà, ông mua một thửa đất canh tác và buôn bán thêm để sinh sống. Đồng thời, ông dành nhiều giờ đọc thêm nghề thuốc và trở thành một lương y nổi tiếng khắp vùng. Nhờ đó, kinh tế gia đình ngày càng khá giả hơn.

Gia đình, xã hội và giáo hội

Ông Quỳnh không coi tài sản khả năng của mình là để thu tích cho bản thân, mà là để phục vụ mọi người. Ông quan tâm phục vụ dân nghèo một cách tận tình, chữa bệnh miễn phí, săn sóc và đôi khi còn tặng họ thêm tiền để làm vốn. Khi vợ con lên tiếng kỳ kèo, ông trả lời rằng: Những người hay giúp đỡ người nghèo khó thì không bao giờ túng bấn. Kinh thánh dạy chúng ta phải coi họ như chi thể của Chúa. Chúa đã cho chúng ta sống thì nhất định sẽ quan phòng cho ta đủ dùng.

Khi các con trưởng thành, ông Quỳnh nói với chúng: Cha đã nuôi dưỡng các con nên người, nay các con hãy lo cho gia đình; cha muốn dành tiền bán thuốc để giúp đỡ bà con nghèo khổ.

Lòng thương người của ông Năm Quỳnh được biểu hiện rõ rệt nhất trong thời kỳ dịch tả. Ông đã bỏ ra hàng trăm quan tiền để phát thuốc, nuôi dưỡng và chăm sóc các bệnh nhân một cách tận tuỵ, quên mình. Tinh thần bác ái Kitô giáo đã thôi thúc ông đi xa hơn nữa, không chỉ cứu chữa thể xác mà còn cứu rỗi linh hồn con người. Ông đã vâng lời Đức Cha Labartette Bình dạy giáo lý trong hạt, và nhận lời làng Mỹ Hương giữ chức trùm trưởng.

Trong thời cấm đạo, khi các linh mục, tu sĩ phải ẩn mình, vai trò của những người như ông càng trở nên cần thiết. Nhà ông trở thành lớp giáo lý, nơi tiếp đón các thừa sai và giáo sĩ. Ông điều hành mọi sinh hoạt kinh nguyện, tang lễ và bác ái trong vùng. Tuổi càng cao, ông càng sắp xếp công việc chu đáo và chín chắn, được mọi người tin tưởng.

Điều đáng lưu ý là dù bận rộn với công việc tông đồ, ông vẫn dành thời gian dạy dỗ con cái sống Tin Mừng. Cô gái lớn gia nhập dòng Mến Thánh Giá, sau làm bà nhất dòng. Những người con khác cũng noi gương ông, trung kiên với niềm tin, quên lợi riêng để lo cho công ích.

Hoa quả của đức tin

Năm 1838, vua Minh Mạng ra lệnh truy nã linh mục thừa sai Candalh Kim. Ông Quỳnh thân hành đưa cha lên Kim Sen, một trang trại cũ của tổ tiên mình, mang theo sách vở và ảnh tượng của xứ Mỹ Hương. Thấy ông vắng nhà lâu ngày, quan sai lính đến khám xét. Họ tra khảo các đầy tớ, một người sợ quá đã khai ra nơi ở của ông Quỳnh. Quan liền bắt bà Quỳnh và hai cô con gái út, một cô 14 tuổi, một cô 10 tuổi đang ở nhà.

Quan cố gắng cưỡng bức ba mẹ con xuất giáo, nhưng không ai tuân lệnh. Tức giận, quan ra lệnh đánh vào chân hai đứa bé để ép buộc bước qua Thánh Giá. Hai cô bé vẫn kiên cường không chịu khuất phục. Đám lính liền xông đến lôi kéo hai chị em. Dù tuổi nhỏ sức yếu, hai cô bé vẫn không ngừng kêu khóc rằng mình bị ép buộc, chứ lòng luôn luôn tôn kính Thánh Giá.

Quan không khỏi thán phục tấm lòng son sắt của ba mẹ con. Ông đã tha cho họ và ra lệnh cho lính rút lui.

Tiếp đó, quân lính vây trại Kim Sen, bắt được ông Quỳnh và thu giữ một số sách đạo. Họ liền áp giải ông về Đồng Hới. Trên đường đi, ông Quỳnh nhắn tin cho một người con bí mật đến gặp, hối lộ cho lính 50 quan tiền để đốt sổ ghi tên những người tín hữu trong xứ.

Tại trại giam Đồng Hới, ông Quỳnh vui mừng khi gặp được linh mục thừa sai Borie Cao, cha Điểm, cha Khoa và thày Tự. Nhiều lần ông bị tra tấn chung với các vị ấy, nhưng ông vẫn kiên cường tuyên xưng đức tin: "Thà chết không thà chối Chúa, dù chỉ trong giây lát".

Một lần, quan cho lính lôi ông qua Thánh Giá. Ông liền lớn tiếng phản kháng: "Việc này do quan làm, nếu có tội là quan phạm tội, chứ không phải tôi". Câu nói đó khiến quan bực mình, truyền đóng gông giải ông về ngục.

Mấy bữa sau, quan hỏi cha Cao tại sao ông Quỳnh lại cứng cổ đến thế. Vị thừa sai trả lời: Các giáo hữu bước qua Thánh Giá vì họ không hiểu rõ giáo lý và nhát gan, còn ông Quỳnh đã am tường lẽ đạo, lại mạnh mẽ đức tin, quan lớn cưỡng bách mấy cũng vô ích, chẳng có lợi gì đâu.

Thất vọng, quan gởi án về kinh đô. Đức Cha Cao bị án trảm quyết, hai cha Điểm, cha Khoa thì bị kết án xử giảo ngay, còn thày Tự và ông Quỳnh cũng bị xử giảo nhưng "giam hậu", nghĩa là lệnh xử sẽ ban hành sau.

Thời gian trôi qua nhanh chóng, hai năm đã trôi qua kể từ khi ông Quỳnh và thày Tự bị bắt giam. Trong thời gian đó, quan huyện sốt ruột gởi sớ về kinh ba bốn lần xin xử tử, nhưng vua Minh Mạng cứ trì hoãn, viết thư khuyên quan quân nên kiên nhẫn. Trong một lá thư gởi về hội Thừa Sai, cha Miche Mịch giải thích lý do như sau:

"Ông Antôn quen biết nhiều các quan, lại từng chữa bệnh cho nhiều vị quan nữa. Rất nhiều người biết đến nhân đức và kiến thức của ông nên trọng nể. Do đó, thái độ của ông có tầm ảnh hưởng lớn trong dân. Đối với họ, cướp được con mồi lớn như thế từ tay Đức Giêsu là một chiến thắng lớn lao. Thế nên chẳng lạ gì "hỏa ngục" phải tìm trăm nghìn phương kế để dành lại phần thắng sắp mất".

Dù đã 72 tuổi, ông Quỳnh vẫn thể hiện đức can đảm và nhẫn nại đáng khâm phục. Suốt ngày ông lo đọc kinh cầu nguyện, giữ chay và yêu thương giúp đỡ mọi người. Nghề lang y của ông vẫn được phát huy, ông đã chữa bệnh cho một viên quan ở Đồng Hới và nhất là chữa bệnh cho các bạn tù đồng cảnh ngộ.

Lời trăn trối sau cùng

Thấy ông Quỳnh vẫn kiên trung với đức tin, vua Minh Mạng chấp thuận cho quan tỉnh Quảng Bình xử giảo ông vào ngày 10 tháng 7 năm 1840.

Bản tường trình cuối cùng của quan án tỉnh Quảng Bình Nguyễn Xuân Quang nêu rõ:

• Vào tháng 9 năm Minh Mệnh thứ 19, quan tổng đốc giao nộp bản án về Nguyễn Khắc Tự, đồ đệ của Cha Borie, và Nguyễn Hữu Năm, người thú nhận tội cất giấu sách đạo.
• Quan án Phan Trư kết án Nguyễn Hữu Năm chém đầu vì cất giấu sách đạo, không chịu đạp ảnh và bỏ đạo. Tuy nhiên, án này sau đó được đổi thành xử giảo.
• Quan án Phan Trư cũng kết án Nguyễn Khắc Tự 100 roi và lưu đầy Phú Yên, khắc vào má hai chữ "Tả Đạo" và "Phú Yên" vì giúp việc cho Cha Borie và không chịu đạp ảnh.
• Vua Minh Mạng châu phê bản án của quan án Phan Trư, cho rằng cả hai người đều cố chấp và bất trị, đáng bị xử giảo.

Năm sau, tức là năm Minh Mệnh thứ 20, theo lệnh của vua Minh Mạng, quan án tỉnh Quảng Bình Nguyễn Xuân Quang đã hai ba lần gọi Nguyễn Hữu Năm và Nguyễn Khắc Tự ra trước sảnh đường, khuyên nhủ họ thức tỉnh và trở về con đường chính đạo. Tuy nhiên, cả hai người vẫn cố chấp không chịu đạp ảnh.

Quan án Nguyễn Xuân Quang đã lập tờ bá cáo tâu trình lên vua Minh Mạng, cho rằng cả hai người là những kẻ "mù quáng và cố chấp thật đáng ghét". Ông đề nghị vua Minh Mạng xử giảo cả hai người.

Tuy nhiên, các thượng quan trong tòa Tam Pháp lại xét rằng hai người này cần phải được xử trảm. Đến tháng 10 năm Minh Mệnh thứ 20, quan án Nguyễn Xuân Quang lại nhận được thư của tòa Tam Pháp truyền rằng theo lệnh của vua Minh Mạng, việc hành quyết hai người sẽ được hoãn lại. Quan án Nguyễn Xuân Quang được lệnh triệu tập hội đồng hàng tỉnh, thúc ép hai người trong tòa xem có hối cải không, rồi trình lại tất cả sự việc và chờ lệnh.

Theo lệnh của vua Minh Mạng, quan án Nguyễn Xuân Quang lại gọi hai người tín đồ Kitô ra trước tòa, khuyên bảo và ra lệnh đạp ảnh, từ bỏ cố chấp. Tuy nhiên, cả hai người vẫn cương quyết không tuân lệnh, chứng tỏ họ vẫn chìm đắm trong u mê mù quáng.

Vì vậy, quan án Nguyễn Xuân Quang đã lập tờ trình này để trông thánh chỉ của vua Minh Mạng.

Võ Xuân Cẩn, Bùi Ngọc Quí và Đinh Văn Huy, theo lệnh vua Minh Mạng, đã xét tờ trình của quan vào ngày 21-5 và truyền lệnh như sau: Tên Nguyễn Hữu Năm và Nguyễn Khắc Tự theo tà đạo, đáng chết. Tuy nhiên, vì họ thuộc hạng lê dân ngu dốt và vua muốn nhân từ, nên đã không ngừng ra lệnh cho các quan khuyên nhủ họ sửa đổi để được ơn khoan hồng. Thế nhưng, hai tên tội phạm vẫn ngụp lặn trong u mê mù quáng và cố chấp không chịu đạp ảnh. Vì vậy, họ đã tự chuốc lấy án chết. Vì vậy, hai tội phạm phải bị xử giảo ngay, không trì hoãn nữa. Cái chết của họ sẽ răn đe những kẻ còn cố chấp không biết tự cải hối.

Khoảng 100 binh lính dẫn ông Quỳnh và thày Tự ra pháp trường. Đến nơi, hai vị hỏi chỗ xử Đức Cha Cao và hai linh mục Khoa, Điểm năm trước. Hai vị dừng lại đúng chỗ đó, cầu nguyện: "Lạy Chúa, xin tạ ơn Chúa đã cho con được ân phúc như các ngài."

Nguyện cầu xong, ông Quỳnh ngồi xuống, bình tĩnh hút hết điếu thuốc được quan trao cho.

Hai người con đến từ giã, ông nhắc họ qua gặp thày Tự, xin thày cầu nguyện cho các con. Sau đó, ông nói những lời sau cùng:

"Cha gởi lời chào các chức sắc và anh em giáo hữu Mỹ Hương. Cầu chúc mọi người bình an, trung thành giữ đạo. Hãy yêu thương nhau và sống đạo đức, các con sẽ gặp lại cha trên Thiên Đường."

Nói xong, ông Quỳnh nằm xuống chiếu trải sẵn, giang tay ra, nói: "Xưa Chúa cũng chịu giang tay như thế này để chịu đóng đinh." Quân lính tròng dây qua cổ ông. Giữa tiếng thanh la vang rền, họ mạnh tay xiết chặt hai đầu dây, đưa ông về hưởng hạnh phúc trường sinh.

Đức Lêo XIII suy tôn ông Antôn Nguyễn Hữu Quỳnh lên bậc chân phước vào ngày 27 tháng 5 năm 1900. Ngày 19 tháng 6 năm 1988, Đức Gioan Phaolô II suy tôn ngài lên bậc Hiển thánh.

Ngày nay, hai câu thơ khắc trên bia mộ ông Quỳnh ở xứ Kim Sen vẫn còn được mọi người cảm kích:

"Nghĩa khí nêu cao trên đất nước, Oai linh phù hộ khắp non sông"