Thánh Anrê Trần An Dũng Lạc (1795 – 1839) - Các Thánh Tử Vì Đạo tại Việt Nam

Anrê Trần An Dũng Lạc sinh ra trong một gia đình ngoại giáo ở Bắc Ninh vào năm 1795. Sau đó, Trần An Dũng cùng cha mẹ chuyển vào Kẻ Chợ, nay là Hà Nội. Cậu được giao cho một thầy giảng nuôi dưỡng, dạy dỗ và rửa tội với tên Thánh là Anrê. Ngày 15-3-1823, cậu được thụ phong linh mục. Ngày 21/12/1839, dưới triều vua Minh Mạng, cậu bị xử trảm tại Ô Cầu Giấy. Ngày 27/5/1900, cậu được Đức Giáo hoàng Lêô XIII phong Chân Phước. Lễ kính của cậu được cử hành vào ngày 21 tháng 12.

Ngài là một nhà truyền giáo kiên trì, không biết mệt mỏi, dùng lời nói và hành động để rao giảng Tin Mừng tại nhiều giáo xứ cho đến khi bị bắt vào năm 1835. Các tín hữu của ngài đã quyên góp đủ tiền để chuộc ngài ra. Sau đó, ngài đổi tên từ Dũng sang Lạc để che giấu thân phận, rồi rời khỏi vùng đó để tiếp tục sứ mệnh truyền giáo của mình.

Ban đầu, Cha Dũng được cử đi giúp đỡ Cha Khiết ở Đồng Chuối, rồi giúp Cha Thi ở xứ Đoài và Cha Duyệt ở Sơn Miêng. Sau đó, Đức Giám mục cử ngài làm chính xứ Kẻ Đầm khi ngài được 40 tuổi. Ở đâu Cha Dũng cũng được mọi người quý mến vì ngài đối xử khôn khéo lại giảng đạo nhiệt thành. Ngài rất cần mẫn trong việc ăn mặc. Mùa chay, ngài ăn chay mọi ngày, thậm chí cả những ngày thứ Tư và thứ Sáu trong năm. Trong thời kỳ cấm đạo, Cha Dũng phải trốn tránh trong nhà các giáo dân. Nếu họ dọn cơm thịt hay cá lớn cho ngài thì ngài trách: “Ðừng làm như vậy, hãy mua tôm tép như thường dân khác mà ăn”.

Cha Dũng còn có lòng thương giúp đỡ những người nghèo khổ. Khi được mời đi thăm viếng bệnh nhân, ngài đi một mình để tránh cho các thầy khác bị bắt. Khi không đi làm việc phúc được, Cha Dũng thường sai các thầy khác đi các nơi để thăm hỏi và khuyên bảo giáo dân tìm đến gặp ngài để xưng tội. Lúc ngài coi sóc giáo xứ Kẻ Đầm thì các nhà dòng đã phải giải tán hết rồi.

Năm 1835, ông Lý Nhâm vì ghét ông Tổng Thìn là người theo đạo Thiên Chúa, muốn bắt tội ông Thìn nên đã đem lính đến bắt Cha Dũng cùng với 30 giáo dân đang dự lễ ở Kẻ Sui. Ông Tổng Thìn phải đưa 6 nén bạc cho quan huyện Hào Khánh ở Đôn Thư xin giải quyết việc với quan phủ để khỏi bị kết tội. Quan huyện giữ lại 4 nén, đưa 2 nén còn lại cho người nhà quan phủ và trình báo rằng: "Cậu tôi về xem lễ ở Kẻ Sui mà quan bắt thì xin tha".

Cha Dũng được tha về, còn những người khác bị giam giữ 21 ngày. Sau đó, Cha Dũng phải đổi tên thành Lạc vì quan quân đã biết tên ngài. Cha Lạc thường xuống tỉnh Nam Định để thăm viếng và động viên các giáo dân bị bắt. Ngài nói với những người khác rằng: "Những người chết vì đạo thì được lên thiên đàng ngay, còn tôi cứ phải ẩn trốn và mất nhiều tiền bạc mới thoát khỏi tay các quan, thà rằng tôi bị bắt và chết vì đạo thì hơn".

Sau 7 năm làm cha sở giáo xứ Kẻ Đầm, khoảng 4 năm sau lần bị bắt trước, Cha Lạc lại bị bắt vào ngày 10-11-1839, khi ngài sang thăm và xưng tội với Cha già Thi ở Kẻ Sui. Ông Lý Pháp không biết Cha Lạc nên có nhiều người khuyên ngài trốn đi, nhưng ngài nói: "Phó mặc cho ý Chúa, đây sẽ là lần thứ hai tôi bị bắt vì Chúa Giêsu Kitô".

Vì vậy, khi Lý Pháp hỏi ngài có phải là cụ đạo không, ngài thẳng thắn nhận là có nên bị bắt trói lại. Giáo dân muốn có cha giúp đỡ về mặt tâm linh nên đã phải chạy tiền chuộc ngài ra. Cha Lạc dùng thuyền về nhà nhưng trên đường gặp mưa to gió lớn nên phải ghé vào một nhà quen trú ẩn. Đúng lúc đó, vì nghe tin Lý Pháp bắt được cụ đạo, quan huyện đang dẫn người đi tới. Thấy vậy, người trong nhà vội hô nhỏ để người chèo thuyền không ghé vào bờ: "Quan! Quan đến kìa!".

Nhưng người chèo thuyền lại tưởng người ta nói đùa nên vẫn ghé lên bờ. Cha Lạc liền bị chặn hỏi, ngài thẳng thắn nhận mình là cụ đạo nên bị bắt trói, còn những người khác chạy thoát được. Đêm đó, Cha Lạc ngồi nói chuyện vui vẻ với lính canh và người nhà quan. Cha bảo: "Vua cấm đạo và Ðức Chúa Trời định cho tôi phải bắt, tôi không sợ gì, trái lại vui nữa là khác".

Sáng hôm sau, quan ngồi ăn một mâm, Cha Lạc cũng ngồi ăn một mâm riêng. Quan nói: "Ông ngồi một mình một mâm thì cũng là quan bên đời".

Trước khi đưa về huyện, quan sai làm cái gông bằng tre nhẹ đeo vào cổ Cha Lạc.

Về tới huyện Bình Lục, quan nói với Cha Lạc: "Tôi không có ý bắt ông nhưng kẻ tố giác cứ lên cáo mãi nên tôi phải đi".

Cha Lạc thưa lại: "Ông không có ý bắt tôi thì hãy tha tôi về".

Quan đáp: "Bây giờ việc đã lộ rồi, không làm gì được nữa". Quan nói vậy có ý muốn nhận lót tiền, nên giáo dân gom góp tiền, và ông Cửu Bình cũng muốn cầm cả gia tài để có đủ tiền chuộc Cha về. Ông viết thư cho Cha: "Thưa Cha, nếu Cha chịu chết thì chỉ một mình Cha lên thiên đàng, còn nếu Cha ở lại thì bổn đạo chúng con được hưởng phúc, vậy xin Cha hãy suy nghĩ lại". Nhưng Cha Lạc đã cấm họ đem tiền chuộc, Ngài nói: "Tôi bị bắt lần này là lần thứ ba rồi, đó chính là thánh ý Chúa định cho tôi như vậy, anh chị em đừng lãng phí tiền bạc để chuộc tôi".

Đức Giám mục Retord cũng sai Thầy Sự mang 5 nén bạc đi chuộc Cha Thi và Cha Lạc. Đức Giám mục nói: "Hai cụ ấy tốt lắm, có thể chuộc được thì chuộc".

Cha Lạc nói lại với Thầy Sự: "Thầy nghĩ mà xem, tôi cũng như Thánh Phêrô, khi phải bắt lần trước được giáo dân cầu nguyện cho và được về, lần thứ hai giáo dân cũng lo liệu cho được thoát khỏi, nhưng ý Chúa đã định cho tôi phải chết vì Người như thánh Phêrô, thì nói bổn đạo đừng chuộc tôi nữa".

Quan huyện dùng lời ngọt ngào dụ dỗ hai Cha phải bước qua ảnh thánh hoặc chỉ đi vòng quanh để được tha. Với Cha Lạc, ông nói: "Thầy đạo, thầy biết nhiều chữ nghĩa và còn trẻ nữa thì tại sao lại muốn chết, có phải là uổng không? Hãy tin tôi đi, nhắm mắt lại bước qua ảnh thánh hoặc chỉ đi vòng chung quanh, nếu thầy muốn thì để cho lính của tôi khiêng thầy qua, tôi sẽ làm án tha ngay".

Cha Lạc dõng dạc đáp: "Tôi không bao giờ làm theo ý quan vừa nói đâu. Hãy khép án tôi phải cắt trăm mảnh thì hơn".

Không lay chuyển được quyết tâm của hai Cha, quan huyện làm tờ trình là bắt được hai Cha ngoài ruộng để không ai bị liên lụy, rồi áp giải cả hai về Hà Nội giao cho quan xét xử. Sau này, Cha Lạc sai người nhà mang rượu và 100 viên thuốc biếu quan huyện để cảm ơn ông đã báo cáo như vậy.

Với các giáo dân đi theo khóc lóc tiễn đưa, Cha Lạc nói: "Chúng tôi cảm ơn anh chị em, anh chị em hãy về nhà và nhiệt thành phụng thờ Chúa như thể chúng tôi vẫn còn ở giữa anh chị em. Khóc than như thế này không có ích lợi gì mà còn làm tăng thêm nỗi phiền muộn cho chúng tôi".

Ngay hôm sau khi vào tù ở Hà Nội, ngày 17-11, các quan bắt đầu thẩm vấn. Chính Cha Lạc đã thuật lại trong thư gửi Đức Giám mục Jeantet: "Ngày 17, quan giao nộp chúng con cho quan xét xử để ra lệnh bắt phải bước qua ảnh thánh giá. Vì chúng con từ chối nên năm sáu tên lính áp giải khiêng chúng con qua. Cha Thi ôm chặt thánh giá, hôn kính. Còn con, con giơ chân lên cao và nói với chúng: "Hãy chặt bớt chân tôi đi, tôi rất bằng lòng chứ đừng hòng bắt tôi chối đạo”.

Sau đó quan hỏi tại sao đạo cấm thờ cúng tổ tiên. Con trả lời: "Nếu có ai chào khi cha mẹ đang ngủ thì không có kể là tôn kính bởi vì các ngài không biết gì. Cũng một lẽ ấy còn mạnh hơn đối với người đã chết".

Ngày 19, các quan lại gọi chúng con ra tòa lần thứ hai để ép buộc. Lần này họ bắt con đeo gông nặng hơn, và ngày 21 lại thay bằng xiềng. Xiềng của Cha Thi nhẹ hơn. Bốn ngày đầu con cứ khóc hoài khi nghĩ đến các cha thừa sai và anh em. Nhưng từ ngày 15 đến nay con vui vẻ và bằng lòng, coi các khổ nhục như không. Con thương Cha Thi vì tuổi cao chịu khó khăn. Chúa đã ban sức mạnh để chúng con không lo nữa.

Đức Cha Jeantet viết thư động viên hai Cha cố gắng chịu đựng đến cùng và nhờ Cha Lạc kể lại việc đối đáp với quan. Cha Lạc trả lời: "Thưa Ðức Cha, khi chúng con được thư đức cha an ủi thì cảm động chảy nước mắt ra. Chúng con là gì mà được các cha thương lo lắng. Chúng con không biết nói sao cho hết lòng biết ơn của chúng con. Riêng với đức cha, xin đức cha cầu cùng Chúa cho chúng con được giữ nghĩa cùng Chúa cho đến cùng. Chúng con đã viết tất cả những gì xảy ra cho chúng con trong tù cho đến bây giờ, con vẫn phải đối đáp những lời châm biếm của các người tù khác châm biếm đạo thánh. Con xin đức cha thương nhớ đến chúng con. Trong nhà tù rất khó viết thư cũng như nhận thư. Con không còn gì để viết. Vững mạnh như núi thái. Trần An Dũng".

Ngày 30-11, các quan cho gọi hai Cha lên ký nhận án. Tuy nhiên, các quan vẫn cố ép buộc các Cha quá khóa. Một người nhắc đến việc Thầy Phanxicô đã chọn chết hơn chối đạo. Cha Lạc nắm lấy cơ hội tỏ lòng can đảm: “Người tín hữu mà quan vừa nói chỉ là một đồ đệ của chúng tôi, đã biết chọn nghĩa vụ hơn là sự sống. Còn chúng tôi là các thầy đạo lại kém lòng can đảm hơn không dám đi theo con đường chúng tôi đã vạch ra cho họ sao? Không bao giờ, thưa các quan, các quan đừng chờ đợi việc hèn nhát này”.

Các quan bế mạc phiên tòa nói với nhau: “Bọn chúng bám vào tôn giáo đến nỗi điên khùng”.

Ba lần bị tra khảo nhưng các ngài không bị đánh đập tàn nhẫn, chỉ một vài cái tát mà thôi. Cha Lạc làm một bài thơ gửi cho Cha Thực nói lên chí khí của người Kitô

Lạc rầy đã rõ chốn quân quan.

Bút chép thơ này gửi thở than.

Lòng nhớ bạn non còn vất vả.

Dạ thương khách chạy chưa yên hàn.

Ðông qua tiết lại thời xuân tới.

Khổ tạm mai sau hưởng phúc an.

Làm kẻ anh hùng chi quản khó.

Nguyện xin cùng gặp chốn thanh nhàn.

Mặc dù không phải chịu đau khổ nhiều, nhưng lòng hai Cha luôn khao khát được hiến mình cho Chúa. Các ngài cầu xin người thân cầu nguyện giúp các ngài kiên trì trong lúc chờ đợi án tử hình. Các quan đã ra án trảm quyết cho các ngài. Ngày 20, Cha Trân đem Mình Thánh Chúa đến cho hai Cha. Ngày hôm sau, bản án được mang về tới Hà Nội. Cha Dũng cùng Cha già Thi vui mừng hát thánh ca theo chân lý hình ra khỏi thành. Đến nơi, các ngài quỳ cầu nguyện, ngước mắt lên trời và nghiêng cổ chờ chém. Nhiều người chứng kiến thấy một con chim trắng lớn bay lượn trên đầu các ngài lúc hành quyết. Khi lệnh quan vừa dứt, đầu Cha Dũng rụng xuống đất.

Cha được phong Chân Phước năm 1900. Ngày lễ kính: 26 tháng 12.