Thánh Phanxicô Xaviê Nguyễn Cần - Thầy giảng (1803 - 1837) - Các Thánh Tử Vì Đạo tại Việt Nam

Phanxicô Xaviê Nguyễn Cần sinh năm 1803 tại làng Sơn Miêng, phủ Ứng Hòa, Hà Nội. Ông xuất thân từ một gia đình thường dân có lòng đạo nhiệt thành. Là con thứ hai trong năm anh em, từ nhỏ Phanxicô đã có ước muốn hiến thân cho Chúa. Tuy nhiên, do quá yêu con nên mẹ ông đã phản đối quyết định của ông. Sau nhiều lần van nài không thành, Phanxicô đã nói với mẹ rằng nếu không đồng ý cho ông ở với cha xứ địa phương, ông sẽ bỏ trốn đến nơi khác. Cuối cùng, mẹ ông đành cho phép ông vào ở cùng cha Nghi, chánh xứ giáo xứ Sơn Miêng.

Sau một thời gian, Phanxicô Nguyễn Cần được vào học tại chủng viện và trở thành thầy giảng. Ông được Giám mục Jean Marie Havard - Du và cha Retord - Liêu, về sau là Giám mục Tây Đàng Ngoài, gọi về phục vụ. Trong thời gian phục vụ hai vị này, Nguyễn Cần được đánh giá là người đạo đức, thật thà, siêng năng, giúp đỡ người khó khăn và hướng dẫn những người tội lỗi ăn năn trở lại.

Vào ngày 05 tháng 3 năm 1836, khi đang trên đường đi, Nguyễn Cần bị tổng hào Tít giấu mấy tấm ảnh thánh vào gói hành lý của ông rồi vu khống và bắt giam. Sáng hôm sau 06 tháng 3 năm 1836, ông bị điệu đến huyện Thanh Oai và bị tra tấn 3 lần, mỗi lần cách nhau 3 ngày:

Lần 1, quan huyện hỏi tên tuổi, quê quán và ép ông bước qua thập giá. Nguyễn Cần xưng tên và nói mình là người Sơn Miêng, từ chối bước qua thập giá vì trung thành với đức tin.

Lần 2, quan tiếp tục thúc ép ông bước qua thập giá nhưng ông im lặng. Khi được đem cơm tới, ông quỳ xuống cầu nguyện và đọc kinh cảm tạ. Khi được yêu cầu, ông đọc kinh 10 điều răn và giải thích cách lần hạt.

Lần 3, Nguyễn Cần vẫn khước từ bước qua thập giá.

Sau 8 tháng giam giữ và tra tấn ở Thanh Oai, ngày 20 tháng 11 năm 1837, các quan nhận thấy không thể khuất phục được Nguyễn Cần nên ra lệnh xử tử. Trước khi bị treo cổ, quan giám sát vẫn đề nghị ông bước qua thập giá để được tha, nhưng Nguyễn Cần vẫn một lòng trung thành với đức tin của mình. Sau khi ông tử đạo, sợ ông sẽ sống lại, quan ra lệnh chặt đầu ông.

Thi hài liệt sĩ Phanxicô Xaviê Nguyễn Cần ban đầu được an táng tại Chân Sơn, sau đó được cải táng về nhà thờ giáo xứ Sơn Miêng. Một phần di hài của ngài cũng được đưa về Đại Chủng viện và Tòa Tổng Giám mục Lyon.

Nhận định về Nguyễn Cần, Giám mục Jean Marie Havard - Du từng nói: "Chẳng ngờ kẻ khi trước ở với chúng tôi giữ phép tắc đạo đức bình thường, mà khi vào đám can trường có một mình với Đức Chúa Trời mà thôi, chưa có gương nào trước cho mình được soi, mà vững vàng chắc chắn trong các cơn tra hỏi mà làm cho sáng danh Đức Chúa Trời thể ấy”.

Phanxicô Xaviê Nguyễn Cần được phong chân phước vào ngày 27 tháng 5 năm 1900 và được phong thánh vào ngày 19 tháng 6 năm 1988.