Thánh Đaminh Nguyễn Huy Nguyên

Thánh Đaminh Nguyễn Huy Nguyên sinh vào năm 1800 tại giáo xứ Ngọc Cục, tỉnh Nam Định (hiện nay thuộc giáo xứ Ngọc Tiên, Giáo phận Bùi Chu).

Ông sống một cuộc đời đạo đức gương mẫu theo đạo Công Giáo, gia đình khá giả, làm nhiều việc phúc đức giúp đỡ người nghèo khó nên được dân làng kính trọng và yêu mến. Với vai trò là một thầy thuốc, ông Nguyên có nhiều cơ hội để thực hành lòng bác ái khi tiếp xúc với nhiều người, cả Công giáo lẫn không Công giáo.

Vào ngày 14/9/1861, ông bị bắt khi đang giữ chức chánh trương xứ đạo Lục Thủy. Quan phủ Xuân Trường ra lệnh buộc ông phải giẫm lên Thánh Giá nhưng ông kiên quyết từ chối không chịu xúc phạm đến Chúa. Quan phủ tức giận, lưu đày ông Nguyên đến làng Bạch Cốc, huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định.

Trong hơn 7 tháng bị giam cầm, ông phải mang gông cùm, bị xiềng xích tay chân, bị đánh đập tra tấn nhiều lần và bị khắc hai chữ “tả đạo” lên má. Tuy vậy, vị anh hùng đức tin vẫn một lòng tin tưởng vào Chúa, kiên định không lay chuyển. Để tăng thêm lòng can đảm, ông cùng các bạn tù Công giáo siêng năng đọc kinh, cầu nguyện và hy sinh. Họ cũng tương trợ nhau xưng tội, ăn chay để chuẩn bị lãnh nhận hồng ân tử đạo. Nhờ đó, các ông cảm nghiệm được sức mạnh và ơn trợ giúp của Thiên Chúa giữa những thử thách gian khổ.

Cùng với các thánh tử đạo khác như Anrê Nguyễn Mạnh Tường, Vinhsơn Nguyễn Mạnh Tương, Đaminh Nguyễn Đức Mạo và Đaminh Nguyễn Đức Nhi, ngày 16/6/1862, chánh trương và lang y Nguyễn Huy Nguyên bị xử trảm tử hình tại pháp trường Bạch Cốc, Nam Định dưới triều Tự Đức. Thi hài các ngài được an táng tại nơi tử đạo, sau đó được cải táng về quê nhà.

Ông chánh trương Đaminh Nguyễn Huy Nguyên được phong chân phước vào ngày 29/4/1951 và được tôn phong hiển thánh vào ngày 19/6/1988.

Số phận gắn bó với nhau

Dưới thời vua Tự Đức, tại vùng đất Lục Thủy thuộc tỉnh Nam Định, giáo phận Trung Đàng Ngoài, có 13 họ đạo Công giáo nằm trong 9 làng xã. Trong đó, làng Ngọc Cục gồm 2 họ đạo là Ngọc Cục (mừng Bổn Mạng Lễ Truyền Tin) và Phú Yên (mừng Bổn Mạng thánh Vinh Sơn).

Ba ông Anrê Tường (1812), Vinh Sơn Tương (1814) và Đa Minh Nguyễn Đức Mạo (1818) thuộc họ đạo Phú Yên. Anrê Tường và Vinh Sơn Tương là hai anh em ruột, con ông Đa Minh Tiên (Trùm họ) và bà Maria Gương. Dù ông Tương nhỏ tuổi hơn anh 2 tuổi nhưng đã giữ chức Chánh Tổng. Còn ông Mạo là con ông Đa Minh Giỏi (Xã trưởng) và bà Maria Nhiên. Khi bị bắt, ông 44 tuổi và đang làm Hương quản phụ trách an ninh trật tự trong làng.

Hai ông Đa Minh Nguyên (1800) và Đa Minh Nhi (1822) thuộc họ Ngọc Cục. Ông Nguyên là con ông Đa Minh Duệ (Xã trưởng), lúc bị bắt đang làm Chánh trương xứ Lục Thủy. Con trai ông là Đa Minh Trình (35 tuổi) cũng bị bắt và tử đạo sau ông 1 ngày. Còn ông Nhi là con ông Đa Minh Vương và bà Catarina Vân, người trẻ tuổi nhất trong nhóm (22 tuổi).

Năm ông đều đã lập gia đình và là những nông dân Công giáo khá giả, tốt bụng, được dân làng kính trọng. Ông Nguyên nhờ có nghề thuốc nên thường xuyên thực hành công giáo bác ái, kể cả với anh em ngoại giáo. Không rõ trước khi bị bắt, các ông có quen biết nhau hay không. Nhưng với những điểm tương đồng về địa vị, họ đã trở thành những mục tiêu đầu tiên của chiếu Phân Sáp do vua Tự Đức ban hành ngày 5/5/1861.

Chiếu này gồm 5 nội dung: phân tán các làng Công giáo, sáp nhập họ đạo vào làng ngoại giáo, tịch thu tài sản đất đai của giáo dân, thích chữ đạo lên má và giao giáo dân cho dân quản thúc. Trong bối cảnh đó, các ông bị bắt ngày 14/9/1861. Dù bị ép phải giẫm đạp Thánh Giá nhưng các ngài vẫn kiên quyết bảo vệ đức tin Công giáo. Quan phủ tức giận đày các ông ra làng Bạch Cúc, huyện Vụ Bản để xử trảm.

Tù đày và lời chứng

Sau bảy tháng rưỡi bị giam cầm trong cảnh tay chân bị cùm xiềng, cổ mang gông nặng, và chịu đựng vô vàn đòn roi đau đớn, năm vị anh hùng đức tin vẫn bất khuất bên niềm tin Công Giáo. Theo chiếu chỉ Phân Sáp, quan lính dùng dùi sắt nung đỏ khắc chữ lên mặt các vị chứng nhân của Chúa - bên phải khắc "Tả đạo", bên trái ghi tên làng xã. Không thể diễn tả hết nỗi đau đớn và nhục nhã mà các ngài phải gánh chịu. Đau đớn vì vết thương nhức nhối khó chịu, nhục nhã vì bị in dấu khinh miệt đức tin. Nhưng các ngài vẫn kiên nhẫn chịu đựng, miễn sao tâm hồn được trung thành với Chúa.

Để được Chúa nâng đỡ, mỗi ngày các ngài quây quần cầu nguyện, đọc kinh Mân Côi, và cùng nhau dâng lên Chúa lời tuyên xưng đức tin tuyệt đối, phó thác mạng sống cho thánh ý Chúa. Chính nhờ những lời cầu nguyện nồng nhiệt ấy mà các ngài có được sức mạnh và can đảm vượt qua mọi gian nguy thử thách. Ngoài ra, các ngài còn cùng nhau sám hối lỗi lầm, ăn chay ba ngày mỗi tuần để chuẩn bị đón nhận hồng ân tử đạo.

Trong bức thư ngày 2/8/1862, linh mục Estévez Nam cho biết tình trạng bách hại đạo ở Nam Định lúc bấy giờ như sau: Các giáo dân bị trục xuất khỏi nhà cửa, bị bắt đi lính 5 người một, chỉ được mang theo ít gạo ăn độ 2 ngày... Có 300 giáo dân bị giam, không được cấp lương thực nên trong vòng vài ngày, 240 người đã chết đói, số còn lại hấp hối... Ngày 18/5, Tổng đốc Nguyễn Đình Tân ra lệnh chém 21 người, ngày 22 chém 43, ngày 26 chém 67... Ngày 30/5 trói 112 người và thả trôi sông, hôm sau lại 112 người khác... Các quan huyện cũng bắt chước làm như vậy. Hàng trăm giáo dân bị chém, thiêu sống, hay bị trói đôi một ném xuống giếng cho đến chết...

Riêng với 5 vị tử đạo chính trong câu chuyện, quan vẫn còn dụ dỗ. Ngày 15/6/1862, quan lại yêu cầu các ngài chà đạp Thánh Giá nhưng bị từ chối. Quan bèn sai trói cả ngày không cho ăn uống. Sáng hôm sau, quan lại dùng lời lẽ ngọt ngào để thuyết phục các ngài bỏ đạo nhưng ông Mạo đại diện thưa rằng: "Xin quan đừng dụ dỗ chúng tôi. Nếu vì sợ khổ mà bỏ đạo thì chúng tôi đã làm ngay từ đầu rồi, đâu đến nỗi phải chịu khổ sở nơi đây. Bây giờ quan cứ theo ý quan đi, chúng tôi không bao giờ bỏ đạo”.

Đón phúc vinh quang

Tức giận trước lời nói kiên quyết ấy, quan ra lệnh xử tử ngay lập tức năm vị tôi tớ trung thành của Chúa. Quân lính điệu các ông đến pháp trường làng Bạch Cốc, tỉnh Nam Định. Các vị chứng nhân cầu nguyện, phó thác linh hồn cho Chúa và xin Ngài ban sức mạnh đối mặt với thử thách cuối cùng. Quả thế, các ông đã thể hiện sự can đảm phi thường. Ngoài ông Đa Minh Nhi, 4 vị còn lại đều xin lý hình chém 3 nhát thay vì 1 nhát để tỏ lòng kính Đức Chúa Ba Ngôi.

Ngày 16/6/1862, năm vị anh hùng đức tin đã hy sinh tại pháp trường. Thi hài các ngài được mai táng tại nơi tử đạo, đến năm sau mới đưa về an táng trong nhà thờ quê nhà.

Ngày 29/4/1951, Đức Giáo hoàng Piô XII tôn phong các ngài lên hàng Chân phước. Đến ngày 19/6/1988, Đức Gioan Phaolô II tôn phong các vị lên bậc Hiển thánh.