Thánh Tôma Nguyễn Văn Ðệ (1810-1839) - Các Thánh Tử Vì Đạo tại Việt Nam

Tôma Nguyễn Văn Đệ, thợ may, Dòng Ba Đa Minh, sinh năm 1810 tại Bồ Trang, Nam Định, bị xử giảo chết ngày 19/12/1839 tại Cổ Mễ dưới triều vua Minh Mạng cùng với bốn người khác gồm Đaminh Uy, Phanxicô Xaviê Mầu, Stêphanô Vinh và một người nữa vì che giấu các vị thừa sai. Ngày 27/5/1900, Đức Giáo Hoàng Lêo XIII đã tuyên phong năm vị tử đạo gồm Phanxicô Xavie Hà Trọng Mậu, Đaminh Bùi Văn Úy, Augustinô Nguyễn Văn Mới, Tôma Nguyễn Văn Đệ và Stêphanô Nguyễn Văn Vinh lên hàng Chân Phước; ngày 19/6/1988, Đức Giáo Hoàng Gioan Phaolô II đã tôn phong các ngài lên bậc Hiển Thánh, lễ kính vào ngày 19 tháng 12.

Hai mươi tám tuổi đời, một người vợ ba người con, đó là mối ưu tư trắc trở của anh Tôma Đệ trong những ngày bị giam cầm; không thể bỏ đức tin, nhưng tương lai của người vợ trẻ và đàn con dại sẽ ra sao, trong nhiều ngày anh suy nghĩ và tha thiết cầu nguyện xin Chúa soi sáng và cuối cùng tìm được an bình trong tâm hồn, phó thác tất cả trong bàn tay Chúa quan phòng; anh nói với người vợ đến thăm: "Đừng khóc mình ạ, mình về dạy dỗ các con nên người, dạy chúng thờ phượng Chúa, tôi đã dâng mình và các con cho Ngài, nhớ cầu xin Chúa cho tôi thêm sức mạnh để nhẫn nại đến cùng.”

Ra đời trong một gia đình Công giáo tại làng Bồ Trang, tỉnh Thái Bình năm 1811, Tôma Nguyễn Văn Đệ vì lý do sinh kế, theo cha mẹ về xứ Kẻ Mốt (Bắc Ninh) và ở ngay gần nhà thờ; lớn lên anh theo nghề thợ may và được mọi người yêu chuộng, rất nhiệt tình với việc trong xứ trong họ, hầu hết cờ quạt, đồ trang hoàng trong nhà thờ và nhà xứ đều nhờ đến bàn tay khéo léo và sáng tạo của anh; khi kinh tế gia đình ổn định, anh lập gia đình, ra ở riêng và sinh hạ được ba người con.

Ngày 29/6/1838, quân lính vây làng Kẻ Mốt, ép buộc mọi người trên 18 tuổi phải đạp lên thánh giá; anh Tôma Đệ lẩn trốn ra phía sau nhà nhưng đến khi quân lính xồng xộc vào nhà lùng bắt, anh biết mình không thể tránh được nữa nên giã từ vợ, dặn đưa con về bên ngoại, ôm hôn từng đứa rồi ra trình diện; đến trước thánh giá, anh quỳ xuống cầu nguyện lớn rằng: "Lạy Chúa, sẽ không bao giờ con bước qua mặt Ngài"; quân lính áp giải anh Tôma Đệ cùng với cha Tự ông Trùm Cảnh, hai thầy Úy, Mậu và các anh Mới và Vinh về giam tại Bắc Ninh.

Lời An Ủi Ấm Lòng

Sau một tháng tra khảo vô hiệu, ngày 27/7/1838, quan tỉnh Bắc Ninh đệ án lên xin xử giáo cha Tự và ông Cảnh, còn Tôma Nguyễn Văn Ðệ cho là nhẹ dạ nên xin đánh roi rồi phát lưu, theo luật thời đó chỉ phát lưu những kẻ a dua chứ không xử tử, nhưng vua Minh Mạng cho rằng tội theo đạo Gia Tô nặng hơn nên quyết định xử trảm hai vị trên ngay lập tức, còn Tôma Nguyễn Văn Ðệ sẽ bị xử giảo nếu không thay đổi ý kiến sau một năm.

Ngày 5/9/1838, khi hay tin cha Tự và ông Cảnh bị xử trảm, Tôma Nguyễn Văn Ðệ trong tù rất buồn bã nhớ thương, thầy Mậu kêu gọi anh em cùng đọc kinh, an ủi và ôn lại lời dạy của cha, 3 đêm liền trong lúc cầu nguyện, các thầy cho biết thấy hình ảnh cha Tự hiện về an ủi, nói các con sẽ còn được chết vì đạo nhưng phải trải qua thử thách để xứng đáng, dù đó chỉ là giấc mơ hay thực sự là lời cha gửi gắm, từ đó các ngài vượt qua nỗi buồn, can đảm sống gương mẫu ngay trong tù ngục.

Tuyên Khấn Trong Ngục Tù

Tôma Nguyễn Văn Ðệ cùng 4 vị khác trước đó đã mặc áo dòng ba Thánh Đa Minh nhưng chưa khấn, ấn tượng sâu sắc đối với anh là lời cha Tự nói về chiếc áo dòng trong ngày lãnh phúc tử đạo; thầy Mậu viết thơ xin cha Huấn thuộc dòng Đa Minh cho phép các thầy khấn dòng mặc dù không thể giữ chay đầy đủ, vì không thể đọc lời khấn trước mặt cha nên xin coi những dòng thơ đó như lời tuyên khấn thực sự trước mặt cha, thể hiện niềm khao khát được hiệp thông trọn vẹn với dòng.

"Để tôn vinh và ngợi khen Thiên chúa toàn năng, Chúa Cha, Chúa Con và Chúa Thánh Thần, chúng con là Phanxicô, Đaminh, Augustinô, Tôma và Stêphanô, trước mặt cha Huấn, đại diện cha Hermosilla, giám đốc dòng ba hãm mình Thánh Đaminh chúng con xin hứa và ước ao giữ lề luật và tập tục của dòng cho đến chết.”

Năm anh em sau khi được nối kết với dòng Đa Minh đã tích cực hơn trong việc truyền giáo ngay trong tù, dưới sự điều hành của thầy Mậu, các vị chia nhau tiếp xúc với các bạn tù giới thiệu cho họ về Chúa, giảng dạy giáo lý rồi đưa đến thầy Mậu rửa tội, ít nhất đã rửa tội được 44 người; ngục tù giờ đây trở thành nơi vang lên những lời cầu nguyện, ca tụng Chúa và cầu cho mọi người được đầy tràn ơn lành của Ngài, thể hiện lòng nhiệt thành truyền giáo của các vị sau khi được gắn bó với dòng Đa Minh "cho đến chết".

Làm Chứng Trước Quan Quyền

Hơn một năm sau, ngày 19/8/1839, 5 vị bị điệu ra tòa, quan cho đặt thánh giá một bên và dụng cụ tra tấn bên kia, khuyên bỏ đạo để được tha, thầy Mậu thay mặt trả lời các thầy đã quyết tâm trung thành với Chúa và sẵn sàng chịu chết bất cứ cách nào; sau đó cả năm vị quỳ xuống lạy thánh giá, cầu nguyện xin Chúa cứu và phó thác linh hồn, thất vọng trước sự kiên trung đó, quan cho đưa về ngục và nói không thể tha thứ cho nhóm này được vì họ không thèm xin được tha.

Ngày 24/11, 5 vị lại ra tòa và vẫn kiên quyết không chối đạo, thầy Mậu thay mặt nói với quan rằng các ngài chỉ thờ phượng một Thiên Chúa là Cha chung muôn loài, Vua trên các vua, và mong đổ máu để chứng tỏ lòng trung thành yêu mến; ngày 19/12/1839 trước giờ hành quyết, quan cho cơ hội cuối, nếu đi ngang hoặc vòng quanh tượng sẽ được tha, nhưng các vị không mắc lừa, quỳ cầu nguyện và thầy Mậu trích Kinh Thánh nói mong về với Chúa như nai khát mong tìm suối, xin quan thi hành án lệnh của vua; các ngài kiên trung đến cùng.

Biết không thể lung lay được ý chí kiên cường của các vị, quan ra lệnh xử tử với tội danh theo đạo Gia Tô tả đạo và ngoan cố không chịu bước qua thập giá; trên đường đi, các vị tỏ ra hân hoan, thầy Mậu rảo bước dẫn đầu, các anh em theo sau, tươi cười nói với dân chúng rằng họ đang tiến về thiên đàng; tới nơi thi hành án, mỗi người bị trói vào một cọc, rồi bị siết cổ bằng thừng cho đến chết; các giáo hữu đem thi hài về an táng tại các họ đạo, 5 vị hy sinh kiên cường vì đức tin.

Ngày 27/5/1900, Đức Giáo hoàng Lêô XIII đã suy tôn 5 vị Phanxicô Xaviê Hà Trọng Mậu, Đaminh Bùi Văn Úy, Augustinô Nguyễn Văn Mới, Tôma Nguyễn Văn Đệ và Stêphanô Nguyễn Văn Vinh lên bậc Chân phước; sau đó vào ngày 19/6/1988, Đức Giáo hoàng Gioan Phaolô II đã tôn phong các ngài lên bậc hiển thánh.