Thánh Clêmentê Inhaxiô Y (1762-1838) - Các Thánh Tử Vì Đạo tại Việt Nam

Đức Cha Clêmentê Inhaxiô Y, sinh năm 1762 tại Villa Felice, Tây Ban Nha, thuộc dòng Đa Minh, là một giám mục thừa sai của địa phận Đông Đàng Ngoài, đã bị chết rũ tù vào ngày 12/7/1838 tại Nam Định dưới triều vua Minh Mạng; sau đó, ngày 27/5/1900, Đức Lêo XIII đã suy tôn ngài lên hàng chân phước và đến ngày 19/6/1988, Đức Gioan Phaolô II lại suy tôn ngài lên bậc hiển thánh, lễ kính của ngài được cử hành vào ngày 12 tháng 7 hàng năm.

Với gần nửa thế kỷ hăng say truyền giáo tại Việt Nam và 43 năm làm giám mục, cuộc đời thánh Ignatiô Y gắn bó mật thiết với giáo phận Đông Đàng Ngoài, nay thuộc 5 giáo phận Hải Phòng, Bùi Chu, Bắc Ninh, Lạng Sơn và Thái Bình. Hoạt động của ngài trải dài trên 3 triều đại: thời Cảnh Thịnh với nhiều khó khăn giúp ngài nhận định được nhu cầu; đến thời Gia Long, ngài phát triển giáo phận Đông lên tột đỉnh, đủ sức đương đầu với những cơn bách hại thời Minh Mạng và đó cũng là mùa gặt phong phú các thánh tử đạo; số linh mục bản xứ, tu sĩ nam nữ và giáo dân gia tăng hàng năm là minh chứng rõ nét về nhiệt tình và tài lãnh đạo của ngài.

Ignatiô Y Delgado sinh ngày 23/11/1762 tại làng Villafeliche, tỉnh Saragozza, vùng Aragon, Tây Ban Nha. Từ thuở thiếu thời, Ignatiô Y chịu ảnh hưởng sâu đậm của các nữ tu dòng Xitô. Say mê đọc sách, cậu nghiền ngẫm suốt ngày đêm những truyện tích về các dì. Hơn nữa, ngôi làng của cậu từ núi đồi đến đồng cỏ, từ đất đai đến cây cối đều ghi dấu những nữ tu áo trắng thuộc dòng con của thánh Bernadô. Chính vì thế, cậu đã nuôi ước mơ dấn thân phục vụ Chúa trong đan viện.

Ban đầu có ý định đi tu dòng Xitô, nhưng sau khi được một người bạn rủ đi tu dòng Đaminh, ngài đã nhận lời. Năm 1781, ngài khấn trọn tại tu viện Thánh Phêrô Tử đạo thuộc tỉnh dòng Aragon. Trong thời gian học tập tại đại học Orihuela, ngài được biết công việc truyền giáo của dòng tại Đông Nam Á và cảm thấy đam mê. Năm 1785, sau khi được các bề trên chấp thuận, ngài chuyển sang tỉnh dòng Nữ Vương Mân Côi và sang Manila, Philippines để tiếp tục học tập. Năm 1787, ngài được thụ phong linh mục. Một năm sau, trong số 15 vị tình nguyện sang Việt Nam truyền giáo, ngài được chọn cùng một tu sĩ khác. Tuy nhiên, do chiến tranh nội bộ, hai ngài phải lưu lạc đến Macao, Malacca rồi mới đến Việt Nam vào năm 1790. Dù mới đến Việt Nam, nhưng mọi người đã nghe đồn về tài năng và đức hạnh của ngài nên rất quý mến. Sau ít lâu học tiếng, ngài được cử coi sóc chủng viện 2 năm, làm cha xứ 2 năm, rồi đại diện coi sóc các cha dòng Đaminh. Năm 1794, ngài được bổ nhiệm làm Giám mục Phó có quyền kế vị, lúc mới 33 tuổi.

Đức cha Ignatiô Y đã thích nghi nhanh chóng với miền truyền giáo ngay từ những ngày đầu, từ khí hậu, ngôn ngữ đến phong tục và ẩm thực địa phương. Sau 4 năm coi sóc chủng viện và làm cha xứ, ngài hiểu rõ hoàn cảnh địa phương cũng như các giáo sĩ. Với chức vụ mới, ngài trở thành cộng sự đắc lực của Đức Cha Alonsô Phê trong việc quản trị và truyền giáo. Năm 1798, khi vua Cảnh Thịnh ra sắc chỉ cấm đạo, ngài viết thư kêu gọi các giáo sĩ ẩn náu gần để tiếp tục phục vụ giáo dân, đồng thời khuyến khích giáo dân ăn chay, cầu nguyện xin bình an. Trong báo cáo gửi về dòng, ngài viết các giáo sĩ phải trốn trong hầm hố, rừng sâu nhưng vẫn lén lút đến với giáo dân; riêng 2 vị giám mục vẫn đi thăm viếng khắp giáo phận. Năm 1799, Đức cha Phê qua đời, Đức cha Y nối nghiệp tiếp tục truyền thống chịu khổ phục vụ Chúa và tha nhân.

Đức Cha Ignatiô Y rất quan tâm đến việc đi thăm tất cả các họ đạo dù đường sá xa xôi khó khăn đến đâu. Từ đầu năm 1803, công việc này được chia sẻ với Đức Cha Henares Minh. Hai vị phải đi hàng ngàn cây số đường mòn, bờ đê, xuyên rừng leo núi để không bỏ sót một họ đạo nhỏ nào mà không ghé thăm nhiều lần. Tại mỗi nơi, các ngài đưa ra chỉ thị cụ thể, sửa sai lạm dụng, trừ diệt dị đoan và xóa bỏ tệ nạn cho vay nặng lãi.

Trong thời kỳ tương đối yên ổn dưới triều Gia Long và Minh Mạng, Đức Cha Ignatiô Y tổ chức giáo phận vững mạnh hơn. Ngài quan tâm đào tạo linh mục bản xứ, củng cố các chủng viện, nâng tổng số linh mục lên gấp đôi chỉ trong 10 năm. Ngài cũng khuyến khích các linh mục bản xứ vào dòng Đa Minh sau khi đã làm linh mục. Nhờ thời kỳ yên ổn, giáo dân được học hỏi giáo lý và sống đạo tốt hơn. Số giáo dân tăng nhanh từ 114.000 lên 160.000 trong 10 năm với gần 800 họ đạo.

Với ý thức trách nhiệm với tiền nhân, Đức cha Ignatiô Y đích thân chỉ đạo nghiên cứu cuộc đời và sự nghiệp 2 linh mục tử đạo Gia và Vinh Sơn bị xử tử tại Hà Nội năm 1773. Năm 1818, ngài hoàn thành hồ sơ đệ trình Tòa Thánh xin phong thánh cho 2 vị.

Trong những năm đầu Minh Mạng, dịch bệnh hoành hành, kinh tế kiệt quệ, Đức cha Ignatiô Y kêu gọi các giáo sĩ và giáo dân chăm sóc người bệnh, cứu trợ người nghèo khổ, được mọi người kính nể. Các sắc lệnh cấm đạo năm 1825 và 1833 không được thi hành triệt để ở giáo phận nhờ quan lại thiện cảm.

Tháng 4/1838, thầy Vũ Văn Lân bị bắt khi mang thư cho các giám mục và linh mục. Quan quân truy lùng gắt gao, các chủng viện và nhà dòng phải giải tán, các giám mục và linh mục phải trốn. Tháng 5/1838, Đức cha Ignatiô Y bị bắt tại làng Kiên Lao do bị tố giác, dù trước đó đã thoát được một lần.

Đức cha Ignatiô Y đã 76 tuổi, bị quân lính phát hiện và bắt khi đang được giáo dân khiêng đi trốn trong võng. Họ trói ngài nằm trong võng rồi khiêng về đình làng giữa hò reo ăn mừng, quên cả việc truy bắt những người còn lại. Khi bị hỏi, Đức cha khẳng định mình mới đến đây chứ không liên quan gì đến người dân trong làng. Khi bị đe dọa tự vẫn, ngài trả lời rằng đạo cấm việc đó nhưng nếu vì đạo mà bị giết thì ngài rất vui lòng.

Chiều hôm đó, Đức cha bị nhốt vào một cái cũi gỗ hẹp không thể đứng thẳng hay duỗi tay ra ngoài, chỉ có một cửa nhỏ trên nóc để đưa đồ ăn. Đến ngày 30/5, ngài bị áp giải đến Nam Định giữa hàng ngàn quân lính và chinh quan, tiếng trống chiêng vang dội như đón một vị quân vương. Nhưng vị anh hùng của đức tin vẫn quỳ gối cầu nguyện trong cũi giam, tay ôm chặt cuốn sách nguyện.

Trong 43 ngày bị giam trong cũi, Đức cha Ignatiô Y phải chịu đựng vô vàn khổ hình: thiếu ăn, bị tra tấn, sỉ nhục và nhổ nước miếng vào mặt. Sau mỗi phiên thẩm vấn, ngài bị đem ra phơi nắng, mưa, rét. Tuy vậy, ngài không tiết lộ ai hay địa điểm nào. Thỉnh thoảng ngài nói với quan lính rằng nếu họ biết đạo Chúa thì sẽ theo.

Ngày 14/6, quan tổng đốc gửi án lên nhưng vua không phê chuẩn vì muốn ép ngài nhận tội làm gián điệp. Ngài từ chối và nói nếu vua muốn giết thì cứ giết. Án lần 2 được vua phê chuẩn, nhưng khi án về thì ngày 12/7, sau 43 năm làm giám mục, Đức cha đã qua đời trong cũi do tuổi cao sức yếu. Quan vẫn ra lệnh thi hành án để răn đe người khác.

Theo lệnh của quan, quân lính đã khiêng cũi đức cha Ignatiô Y ra pháp trường Bảy Mẫu, lấy thi thể ngài ra ngoài rồi chém đầu trước sự chứng kiến của quan giám sát và một số giáo dân. Thi thể ngài được giáo dân đem về an táng tại nhà thờ đã bị phá hủy ở Bùi Chu. Đầu của ngài bị treo công khai 3 ngày rồi ném xuống sông, sau đó được một ngư dân vớt lên và đem chôn cạnh thi thể của ngài.

Ngày 27/5/1900, Giáo hoàng Lêô XIII tôn phong ngài lên hàng Chân phước. Đến ngày 19/6/1988, Giáo hoàng Gioan Phaolô II tôn phong ngài lên bậc Hiển thánh.